BuG 451 – Bericht uit het Gewisse – 29 mei 2020

BuG 451 on-line        Print  Tablet  Smartphone (13p)

"Als Amerika evenveel corona-doden heeft als België
spreken we over 270.000 doden. Enkel voortgaande
op oversterfte heeft België het 2de meeste doden,
best dat GEES, politiek en beleid dit onder ogen zien."

42 corona-doden op 28/05/2020 oogt weinig in de evolutie
van het dodental in België, maar dit komt overeen met een
dagelijks dodental van 1.204 in de VSA en met 5.158 in
China, meer als in Wuhan gedurende de ganse crisis.

Oversterfte, confronterende meter voor Belgisch dodental
 
Voor elk arrondissement, provincie, gewest en
België werden volgende grafieken aangemaakt:
    
1. Overlijdens/week 2009-2020 (19de week), in aantallen         
2. Gemiddelde sterfte/10.000/week, besmetting/12.500/week   
en aantal corona-doden/10.000 in België en gewest        
3. Oversterfte in 2020/week als % tav het gemiddelde,             
vergeleken met het gewest waarin het arrondissement ligt
  
Tabellen met linken, speciaal voor tablet/smartphone
Locaties met sterftegegevens/% en linken   
Locaties met bevolkingsaantallen en linken
Arrondissementen, alfabetisch
Provincies, gewesten en België

1. Tabel: Sterfte per jaar, Oversterfte 11/03-12/05/2020, % en % piek 15de week - met link naar de drie grafieken - zie ook on-line tabel met de Locaties met sterftegegevens, % en linken

De door Sciensano officieel geteld aantal coronadoden in dezelfde periode als hier de oversterfte wordt gemeten, nl 11/03/-12/05/2020 bedraagt 9.055, dat is (maar) 348 of 4% meer dan het oversterftecijfer dat door statbel wordt gerapporteerd. Voor de gehele periode van de 11de tot de 19 week gaat het om 46% oversterfte. Hoe langer de periode die men in ogenschouw neemt hoe lager dit % omdat ook de staart van de oversterfte wordt meegeteld,cfr de 51% waar Missing deaths NYT  nu op uitkomt voor België in haar landenvergelijking.

Hieronder wordt de oversterfte per arrondissement, provincie en gewest gemeten, en daar zitten grote verschillen tussen. In de 4de kolom de oversterfte voor de gehele periode en in de laatste kolom het % oversterfte in de piekweek, nl de 15de week, van 8 tot 14/04/2020

2. Grafieken per arrondissement, provincie, gewest en België on-line

Uit verder uitgewerkte grafieken en de format om ze aan te maken werden volgende drie grafieken gekozen die alle verwerkte elementen in beeld brengen. We nemen het Arrondissement Hasselt als voorbeeld

2.1. Overlijdens/week 2009-2020 (19de week), in aantallen 

Arrondissement, in aantallen

Opvallend is de vroege aanzet van de piek en de breedte ervan, dwz een langere periode van oversterfte. Ook is duidelijk dat de griepepidemie van 2017 en 2018 voor een aanzienlijke oversterfte zorgden, maar in niets te vergelijken met de corona-stomp.

2.2. Gemiddelde sterfte/10.000/week, besmetting/12.500/week
en aantal corona-doden/10.000 in België en gewest   

.Arrondissement Hasselt,

De aantallen op de linker-as is de oversterfte per 10.000 inwoners, het aantal besmettingen per 12.500 is af te lezen op de rechteras. Het betreft telkens aantallen per week. De besmettingen lopen sterk en gelijkmatig terug, vandaar ook de verwondering over de vermeende broeihaard in Sint-Truiden en een atypische verhoging in acht andere Haspengouwse gemeenten waar we Sciensano al op 23/05 opmerkzaam hebben gemaakt.

2.3. Oversterfte in 2020/week als % tav het gemiddelde   

Hierbij wordt de oversterfte duidelijk, als % tav de gemiddelde sterfte per week tussen 2009 en 2019, vergeleken met dezelfde evolutielijn van het gewest waartoe het arrondissement behoort.

3. Ontwikkeling van de format 'oversterfte', toegepast op België

Als introductie in deze format die op elk arrondissement met de beschikbare gegevens is toegepast, brengen we de data voor België in beeld in 5 stappen:

3.1. De gemiddelde sterfte per week van 01/01/2009 tot 5/05/2020

België

3.2. Toevoeging van de 'officiële 'coronasterfte in België vanaf week 11

België

Coronadoden volgen op de tijdslijn de oversterfte omdat de aangifte, verwerking van de doden in de databases van Sciensano enkele dagen vertraging hebben tav de inschrijving van een overlijden op de gemeente.

3.3. Toevoeging van aantal besmettingen op de rechteras

België

Aflijning van de besmettingspiek op de dodenpiek zodat kan nagegaan wanneer besmettingen vastgesteld werden, voorafgaand aan sterfte en corona-doden. De rechteras geeft zoals de linker-as de aantallen op de bevolking.

3.4. Sterftecijfers per week 2009-2020, + coronadoden + besmettingen

België

Dezelfde grafiek als 3 maar nu met elke evolutielijn van 2009 tot 2019, met het gemiddelde als een witte lijn er doorheen. Hierdoor worden de vorige pieken zichtbaar, evenals het uitzonderlijke van de coronapiek, in België toch.

De helderblauwe lijn van 2018 en de gele voor 2017, en ook de zwarte lijn van 2012 en de rode van 2012  staan voor een griep- en of winterpiek. Ook de piekjes van de hittegolven springen er wat bovenuit. En 2009  (licht oranje) is vooralsnog een raadsel.

Zoals men verder kan exploreren zijn er nogal wat regionale verschillen zowel wat grieppieken en zeker ook wat de coronapiek betreft.

3.5. Sterfte-evolutie in % tav het gemiddelde 2009-2019

België

Voor België was er 104% oversterfte in de 15de week, die gedaald is tot 18% in de 19de week. In sommige arrondissementen ligt die hoger, in andere is er al ondersterfte.

4.  Sterfte-evolutie in % tav het gemiddelde 2009-2019 per gewest

Gewesten

De piek van Brussel komt mede voort uit de alsmaar lage(re) (gemiddelde)  mortaliteit als gevolg van de jongere bevolking, zoals uit onderstaande grafiek blijkt. Opvallend daar is de dubbele piek in 2009, waarvan we de oorzaken niet hebben kunnen nagaan, wie heeft de info?

Gewest Brussel

Alle gegevens worden in verhouding tot de bevolking weergegeven zodat de vergelijking tussen arrondissementen en van elk arrondissement met de Belgische evolutie mogelijk is. Bovenstaande grafiek is zo opgemaakt dat een vergelijking met België en het gewest waarin het arrondissement gelegen is wordt toegepast.

De Mexicaanse (of varkens)griep in 2009 heeft, meer dan in andere gewesten in Brussel z'n spoor getrokken, maar met een veel beperktere oversterfte dan met de coronacrisis die tot 200% oversterfte ging, dit in tegenstelling tot het arrondissement Antwerpen (zie verder).

5. Bron: Statbel

De oversterfte 2009 tot 12/05/2020 (19de week) is door statbel beschikbaar gesteld tot op arrondissementeel niveau. Zie Mortaliteit per week, arrondissement, geslacht, leeftijd 2009-2020

We hebben de vraag gesteld aan de bevoegde diensten om de sterftegegevens tot op gemeentelijk niveau te verkrijgen.

6. Mortaliteit-tracing op arrondissementeel/gemeentelijk niveau

De mortaliteitscijfers zijn voor gemeenten standaard beschikbaar op jaarbasis, maar om een vergelijking te maken per week in corona-tijden is de beschikbaarheid ervan op gemeentelijk niveau niet alleen nuttig, maar noodzakelijk, om de weg te reconstrueren die het coronavirus gegaan is bij het binnenkomen in België. Door het (uiterst) beperkt aantal testings in maart en het (allicht) niet onderkennen van besmettingen in februari of vroeger, is er geen enkel objectief element aanwezig om onderzoek te doen naar de beginimpact van het virus en om na te gaan hoe en langs welke menselijke kanalen het zich verspreid heeft. Behoudens langs de niet als dusdanig onderkende sterfte waarvoor het corona-virus de bepalende factor was of mede tot een overlijden geleid heeft. De artsen waren op dat ogenblik niet in staat om het virus als dusdanig te onderkennen of het als doodsoorzaak op te geven. In de overlijdensakten en met het syndroom waaraan iemand overleden is kan wel een indicatie gegeven worden. Maar dan nog is de elementaire informatie over de oversterfte in een gemeente de hoofdaanduiding van de impact van het virus op de stervenscijfers van een bevolking.

Bij ontstentenis van de wekelijkse mortaliteit op gemeentelijk niveau is het evenwel al uiterst interessant om de mortaliteit op arrondissementeel vlak in beeld te brengen en te analyseren. Langs de door npdata.be ontwikkelde format kan men wegwijs worden in het soms moeilijk vatbaar gegeven van de mortaliteit, oversterfte en de diverse historische oorzaken. In de eerste grafiek per arrondissement kan men bv zelf nagaan waar de piek(jes) liggen als gevolg van de Mexicaanse griep (2009) en de griepepidemies van 2012, 2015, 2017 en 2018, alsmede de hittegolven in sommige jaren. 

7. Enkele opvallende vaststellingen

De meest opvallende vaststellingen in het eerste overschouwen van de mortaliteit in het verleden en de 'corona-piek' zijn:

7.1. De grootstedelijke omgeving in Vlaanderen piekt minder

In het arrondissement Antwerpen (1 mio inwoners) is de  'corona'piek, amper hoger dan de griep-pieken in 2017 en 2018. Dat is toch een merkwaardige vaststelling, en men ontkomt niet aan de overweging of dit te maken heeft met 55 % inwoners met migratieachtergrond in de stad Antwerpen.

Arrondissement Antwerpen

Elk jaar heeft een kleur en vooral de pieken vallen op en geven oversterfte aan. De witte lijn doorheen de jaarevoluties is het gemiddelde van 2009 tot 2019. Op de linker-as wordt het aantal per 10.000 inwoners uitgezet.

Arrondissement Antwerpen

Hier wordt de vergelijking gemaakt van de Antwerpse sterfte met deze van het Vlaams gewest en België

Ter vergelijking: de Gentse grieppiek van 2015 was hoger dan de corona-sterftepiek.

Arrondissement Gent

En het aantal bevestigde besmettingen lag gevolig hoger
dan de corresponderen sterfte.

Zoals Minister Somers in DS en De Afspraak van 27/05/2018 beklemtoonde werd in  de 'migratiesteden' een grote burgerzin vastgesteld, ook in zijn stad Mechelen. In het Vlaamse gewest is Mechelen de gemeente waar in de 19 week (tot 12/05/2020) ondersterfte werd vastgesteld.

7.2. De afgevlakte hoge piek (stomp) in het Arrondissement Bergen

Opvallend is de snelle stijging en de langere afvlakking van de 'stomp' van Bergen Ook de besmettingen staan niet in verhouding met het sterftecijfer voordien. Het is alsof in Bergen het virus enkele weken heeft rondgedwaald, het sterftecijfer omhoog gejaagd en pas nadat de testings aangevangen hebben er een neergang van het dodencijfer kwam. De vraag stelt zich hoe en door wie het  virus werd ingebracht. Een mogelijke verklaring kan het hoge aantal VSA-burgers zijn die, gezien het NAVO-personeel in Bergen en omliggende gemeenten. Dit NAVO/NATO-personeel heeft een apart statuut, nl het '4de register' naast dit van de bevolking, vreemdelingen, diplomaten en het 5de, het wachtregister asiel. Kan het zijn dat door (vroege) interferentie met de VSA een aantal besmettingen is voorgekomen of doorgegeven met de eigenaardige vroege en stompe mortatliteitspiek tot gevolg? Maar dit kan in de Bergense ziekenhuizen nagegaan worden. Bij het nagaan van besmettingen en sociale kenmerken was de overeenkomt tussen aantal besmettingen en aanwezigheid van inwoners met VS-migratieachtergrond, het enige dat in de Pearsons-correlatiecoëficient enige relevantie had.

7.3. Luxemburg, een vroege en niet onderkende corona-haard

In de grensarrondissementen Aarlen en Bastenaken is er al vanaf begin maart oversterfte. Het betreft arrondissementen met weinig inwoners, zodat de evoluties van de gewone sterfte er meer uitgesproken zijn.

Arrondissement Aarlen

Arrondissement Bastenaken

7.4. Arrondissementen met de hoogste oversterfte

De format biedt de mogelijkheid om de evolutie in 2020 in verschillende arrondissementen naast mekaar te zetten. In Marche-en-Famenne is 208% oversterfte vastgesteld in de 15de week, het hoogste van alle arrondissementen. Ook hier kan de impact van Luxemburg spelen, waar zeer vroeg een zeer hoge besmettingspiek bereikt werd en ook een snelle neergang ervan. De snelle stijging kan er op wijzen dat het virus reeds vroeger in Luxemburg en de Belgische aangrenzende arrondissementen aanwezig was. Ook hier valt de vroege piek in Bastenaken (2de week van januari), en Aarlen (7de week) op. Een verdere analyse op gemeentelijk niveau en een onderzoek naar de doodsoorzaken en overlijdensattesten kan hier meer duidelijkheid geven.
 

7.5. Besmettingsevolutie België en Luxemburg

In Luxemburg is zeer snel zeer veel getest, maar voordien heeft het virus ook z'n weg naar België gezocht, en is langs de as Luik Bastenaken ook in de Luikse regio geïnfiltreerd.

7.6.  Waalse grootsteden en omgeving piekten hoog

Arrondissement Luik

Arrondissement Charleroi

 

Elke stad heeft nog z'n piekjes uit het verleden, maar de corona-piek overstijgt 5 per 10.000 inwoners en in Charleroi 4,5.

8. Noodzakelijke data voor verdere sociaal-demografische analyse - wie levert ze aan?

De  oversterfte in 2020 is (quasi) uitsluitend op rekening van het corona-virus te schrijven, en dit op Belgisch, gewestelijk, provinciaal, arrondissementeel en gemeentelijk niveau. Op onze aanvraag naar oversterfte op gemeentelijk vlak werd op 28/05 volgend antwoord gegeven: "Zie aantal sterfgevallen per dag tot op het niveau van het arrondissement. De mortaliteitsdata worden verder ontwikkeld in samenwerking met onze partners, wat mogelijk resulteert in meer open data." Aan Sciensano werden de besmettingsgegevens per gemeente opgevraagd van 01/03/2020 tot 30/03/2020, na 31/03/2020 zijn ze beschikbaar en hier verwerkt. Wie kan helpen bij het ter beschikking krijgen van essentiële data om het begin en gang van het corona-virus in België te reconstrueren en het dodelijke spoor dat ze heeft getrokken?

Jan Hertogen, socioloog