Socioloog Jan Hertogen stelt vast dat de PVDA erop vooruit gaat in gemeenten met veel moslimkiezers. Arbeiders stemmen nu in grote mate nog voor het Vlaams Belang, maar worden als autochtone bevolkingsgroep steeds kleiner. ‘Als links daarop inspeelt, dan heeft het de toekomst.’
Jan Hertogen is bekend om zijn “Berichten uit het Gewisse” – BuG’s, voor de liefhebbers. Met deze analyses in de vorm van een nieuwsbrief probeert hij speels en uitdagend verbanden in kaart te brengen tussen arbeid, migratie en andere statistische parameters van de Vlaamse en Belgische bevolking. ‘Het probleem in Vlaanderen is dat niemand anders daar mee bezig is, terwijl er bij de administraties zoveel interessante gegevens te sprokkelen zijn.’
Hertogen analyseert vanuit een klassiek links (wetenschappelijk) perspectief, mee gevoed door de decennialange werkervaring die hij heeft. ‘Ik ben begonnen met een priesteropleiding in de jaren ’60. Vervolgens werkte ik als arbeider, maar ook als directeur in een zorginstelling en was ik onder meer consulent voor de christelijke vakbond.’ In zijn meest recente BuG analyseert hij het verband tussen de moslimkiezer en de PVDA.
De marxist Hertogen is een exponent van een generatie die het in Vlaanderen politiek moeilijk heeft gehad. ‘Van het moment dat men wist dat je marxist was, werd je naar de maatschappelijke rand geduwd. Zelf heb ik vanuit de marge mijn weg goed gevonden. Wie echter bij Mijnwerkersmacht, Amada en later PVDA was, die heeft een prijs betaald. Zoals de vader van Raoul Hedebouw en zoals Kris Merckx (medestichter van AMADA, red.), de vader van huidig federaal PVDA-fractieleidster Sofie Merckx. Raoul Hedebouw en Sofie Merckx zijn de kinderen van een vergeten generatie.’
‘Het samenleven moet onder hen zodanig evolueren zodat iedereen het beter heeft. Dat is mijn streven, en mijn hoop. Maar dat kan alleen onder een aantal voorwaarden en mits een sterkere linkse eenheid. Fundamenteel heeft links tot taak om het primaat van de private eigendom en de nefaste invloed daarvan op democratie tegen te gaan. De privatisering van de industrie en de dienstverlening is alomtegenwoordig vandaag de dag. Wat gemaakt of aangeboden wordt als dienst, staat in functie van private belangen. En dat staat voor mij lijnrecht tegenover een maatschappijbeeld, waarbij de productie en het aanbod van diensten de gemeenschap ten goede moeten komen zonder winstoogmerk, en waarbij de politiek door het volk gemandateerd wordt om dat mogelijk te maken.’
‘Om tegen de hegemonie van de private belangen in te gaan, moet de bevolking zich politiek kunnen manifesteren. Dat hoeft niet per definitie alleen door linkse partijen. Er kan op een bepaald moment politieke consensus zijn rond een links thema, zoals de BTW-verlaging op elektriciteit. Welke volksvertegenwoordigers kunnen daarvoor een meerderheid vormen? Dat kan tot stand komen door informele afspraken en netwerken.’
Krachtsverhoudingen
Wat u links noemt, vereenzelvigt u dus met de democratie zelf?
Jan Hertogen: ‘Met de huidige krachtsverhoudingen, ja. Alleen zo kunnen communisten en linksen vandaag de dag het verschil maken. Het parlement kan de impact van private belangen temperen, zodat de democratie in linkse richting kan evolueren.’
‘Partijen als Vlaams Belang en N-VA wensen als politieke entiteit uitdrukkelijk niet links zijn, en hebben alle linkse roots binnen de Vlaamse beweging onder de mat geveegd. Zij zijn nu politieke belangenverdedigers van de welstellende en op privébezit gerichte Vlaamse burgerij, en van de Vlaamse bedrijfsleiders. Dat wil echter niet zeggen dat zij geen factor kunnen worden die de belangen van de burgers zelf dient, en waarmee geen overeenkomsten kunnen gesloten worden rond de stemming van bepaalde thema’s, zoals de verlaging van de BTW op elektriciteit naar 6%. Dat is dan louter een kwestie van daarvoor met andere volksvertegenwoordigers een democratische meerderheid te vormen. Als dat beslissend kan zijn voor het algemeen belang, dan moet links daarvoor openstaan.’
Wat staat een eenheid van linkse partijen dan in de weg?
‘Een grote hindernis was het feit dat de standpunten van de christelijke vakbond – alle onderdelen van Beweging.net – tot voor kort geen brede politieke expressie hadden binnen het parlement. Tot dan was een linkse eenheid in Vlaanderen niet mogelijk. Dat is enkele weken geleden gelukkig veranderd, toen men bij Beweging.net aangaf politiek niet alleen op CD&V te blijven bogen maar ook contacten aan te knopen met andere partijen, zoals Groen, Vooruit en PVDA. Dat maakt linkse politieke druk rond concrete eisen mogelijk. Ik zou dat een doorbraak noemen. Want CD&V zal zich zo meer moeten profileren als exponent van de werknemersbeweging, wil ze nog mee aan de politieke tafel van de Christelijke Arbeiderbeweging zitten.’
Arbeidersbeweging
Om het meer concreet over de arbeidersbeweging te hebben: uit uw laatste “Bericht uit het Gewisse” blijkt dat er een sterke correlatie is tussen gemeenten waar veel arbeiders wonen en het succes van Vlaams Belang bij de verkiezingen van 2019. Hoe verklaart u dat? En hoe zou u arbeiders alsnog opnieuw richting linkse partijen bewegen?
‘Het is geen perfecte correlatie, maar wel een sterke. Men kan ervan uitgaan dat het maatschappelijke klimaat in zo’n gemeente, op café bijvoorbeeld, het stemgedrag voor het Vlaams Belang beïnvloedt. Uw vraag is terecht: hoe moet je deze reactionaire reflex van de revolutionaire klasse die de arbeider is, begrijpen? Een klasse die door werk in verhouding meer dan andere bijdraagt tot welvaart, en er – zo blijkt ook uit mijn onderzoek – meer en meer gebruik van maakt. Er is ook een sterke correlatie tussen gemeenten waar veel bruggepensioneerden, gegadigden van tijdskrediet en tijdelijk werklozen wonen, en gemeenten waar Vlaams Belang sterk staat. Ter vergelijking: N-VA heeft een totaal ander kiespubliek, een dat hoger opgeleid is en hoofdzakelijk in de dienstensector werkt.’
‘Een andere sterke correlatie uit mijn recente onderzoek, is het aantal moslims in een gemeente en het succes van de PVDA aldaar. Het succes van de PVDA specifiek, en van links in het algemeen, zit bij gemeenten waar veel mensen met een migratie-achtergrond en moslims wonen. Die evolutie kan niet meer met geboortes worden tegengegaan. In Brussel heeft 83% van de inwoners een migratie-achtergrond, in Antwerpen meer dan 55%. De oude migratie heeft haar functie volbracht: de steden herbevolken. In lijn daarmee: een verhuis naar de landelijke gebieden van de meer welstellende gezinnen met migratie-achtergrond, is nu ingezet. Ook dat is een demografische wetmatigheid, zoals de Vlaming na de jaren ’70 de stad verliet toen hij welstellender werd. Er komen nu woningen vrij op het platteland. De kinderen van de migratie zijn zich meer en meer aan het nestelen langs de kiezers van het Vlaams Belang.’
‘Om concreet op uw vraag te antwoorden, dan: hoe kan de arbeider terug naar links, en met name naar de PVDA? Ik denk dat de PVDA maar een beperkt aantal van de arbeidskiezers bij het Vlaams Belang kan weghalen. Een Vlaams Belanger heeft nu geen profiel om zich fundamenteel tegen de almacht van privébelangen te keren. Inwoners met een migratie-achtergrond moeten in meer precaire toestanden werken en leven, waardoor hun belang bij een linkser discours sterker is. De PVDA gaat bij die mensen staan en mobiliseert hen om op te komen voor hun belangen en politieke conclusies te trekken uit hun toestand.’
‘Tussen 2019 en 2024 komen er meer dan 310.000 nieuwe kiesgerechtigden bij. Een goed deel zijn jonge werknemers met een migratie-achtergrond en zij zijn met meer dan wie in die vijf jaar overlijdt: de oudere Belgische kiezer. In dezelfde vijf jaar tijd verwerven 170.000 vreemdelingen de Belgische nationaliteit, waarvan 81% ouder dan 18 jaar is. Mathematisch zullen deze factoren bijna zeker de mogelijke groei van de PVDA bepalen.’
‘Tenminste, als de PVDA zal leren dat een links-politieke eenheid ook alleen maar tot stand kan komen, als ze meer oog zal hebben voor informele netwerken, contacten met administraties, andere politieke partijen en de bredere samenleving. Ze zeggen dat ze zich willen inschrijven binnen de parlementaire logica, maar dat wil zeggen dat er af en toe compromissen zullen moeten gesloten worden. Wil men bij de PVDA meer profijt halen uit de migratie, dan moet men uitdrukkelijker opkomen voor het recht om te arbeiden en onderwijs te volgen, los van de hoofddoek. Want dat is een majeure beperking voor veel moslima’s, een ongrondwettelijke beperking. Het zou verstandig zijn voor die partij om daar in de kiespropaganda meer aandacht aan te besteden en ook uitdrukkelijker moslima’s op hun affiches te zetten. Dat zal een schok geven. Men zal er stemmen door verliezen, maar dan wel in gebieden waar ze niet veel extra stemmen zullen halen.’
Xenofobie
U ziet religie nu als een zaak waaraan links zich zou moeten affirmeren? Nu draait u de redenering toch om: de politieke emancipatie wordt ondergeschikt aan de emancipatie van een godsdienst?
‘Ik zie dat niet zo. De communisten moeten de kledijcode die nu geldt verwerpen, en vrouwen toegang geven tot elk werk dat zij willen uitvoeren en elk onderwijs dat zij willen volgen. Elk ander argument heeft tot doel te discrimineren en is gebaseerd op racisme en xenofobie. Uiteindelijk zal elke partij die zich links noemt hiernaar moeten streven. Want daarbij is dit toch een verloren strijd voor antireligieus links en identitair rechts, omdat de economie eenvoudigweg de arbeid van moslima’s zal nodig hebben.’
‘Tien jaar geleden al voorspelde ik dat de hoofddoek geen probleem meer zal zijn vanaf het moment dat de economie de vrouwelijke moslima-arbeid nodig heeft. Het zal het kapitalisme vandaag niet storen om vrouwen met een hoofddoek of andere kledij het moderne werkveld in te sturen, wanneer de ondernemer arbeidskrachten nodig heeft en zelfs migratie niet voldoende is om hieraan tegemoet te komen. Wie zoals in het onderwijs of de zorg klaagt over een tekort aan personeel, maakt zich in feite belachelijk wanneer honderdduizenden werkloze of gekwalificeerde maar niet actieve moslima’s van de arbeidsmarkt uitgesloten worden.’
Voor uw analyse over de hypocrisie van het kapitalisme wil ik u nog gelijk geven. Maar migratie en islam zijn twee verschillende dingen; de islam is naast een privégodsdienst ook een maatschappelijk waardenkader. U wil die mensen naast een geminoriseerde autochtone gemeenschap plaatsen die niet meer zo’n sterk levensbeschouwelijk waardenkader heeft. Dat gaat wrijvingen geven, en dat beseft u toch ook?
‘Vanaf het moment dat moslima’s gelijke kansen krijgen op arbeid en onderwijs, dan pas krijgt de godsdienst een aspect van privé-aangelegenheid, en verdwijnt ook het maatschappelijk verschil tussen moslim en niet-moslim. Het democratische perspectief van de westerse wereld zal met moslims rekening moeten houden, want de migratie zal niet stoppen. Integendeel: onze economie zal deze mensen nodig hebben. In deze harde economische realiteit, zijn de problemen die u aanhaalt ondergeschikt. Zolang men die economische realiteit niet verandert, zullen hoofddoeken als het erop aankomt een klein probleem zijn.’
‘Trouwens: het is een eigen keuze, en individuen zijn vrij om die keuze te maken, toch? Zoals de vrouwenemancipatie zich door verschillende decennia heeft moeten werken binnen de westerse maatschappij, zo zal ze zich ook aanpassen aan de hoofddoekenrealiteit. Als links daar nu op inpikt, dan hebben ze de politieke wind mee. Als links echter zal wachten tot deze mensen zichzelf zullen mobiliseren, of alleen de werkgever zal laten bepalen of de hoofddoek wenselijk is of niet, dan verliest zij opnieuw relevante zeggenschap in de politieke arena. En dan zullen de maatschappelijke wrijvingen alleen maar groter worden. Ik zie die verandering zich liever binnen de parlementaire democratie voltrekken. Anders zullen ze, zoals de andere feministische strijdpunten, langs mobilisatie verworven worden.’
‘Ik maak deze analyse wetenschappelijk: elkeen kan deze berekening maken, door dezelfde methodes te gebruiken en tot dezelfde resultaten komen. Het is zoals het is: de stem van de moslimkiezer wordt belangrijker.’
Fascistisch begrip
Eigenlijk stelt u nu wetenschappelijk vast wat identitair rechts ‘omvolking’ noemt.
‘Neen, ik stel niet hetzelfde vast. Omvolking wil zeggen dat men een volk bewust verdrijft, of het uitmoordt. Het is een fascistisch begrip, recht uit de nazi-ideologie. Iemand die dat begrip gebruikt tekent zich in deze traditie in.’
‘Ik toon aan dat er na 1970 een bevolkingsdaling is geweest in onze steden en dat op hetzelfde moment een migratiebeweging op gang kwam die de plaats heeft ingenomen van de autochtone bevolking die uit de steden vertrok, of waar woningen vrijkwamen door overlijdens en een lager geboortecijfer. De beweging werd ook mee mogelijk gemaakt door de pil, in de jaren ’60 ontwikkeld door een Kempense dokter.’
‘Tom Naegels geeft in zijn meest recente boek haarfijn aan waarom die migratie op gang kwam: er waren arbeidskrachten nodig in de naoorlogse economie, voor industrieën waarvan men wist dat ze ten dode opgeschreven waren. Het doel was ook door gezinshereniging bevolkingsvermindering stoppen, hetgeen pas in 2000 is gebeurd. Er was dus een ontvolking in de grotere steden, waarop een herbevolking als politiek antwoord kwam. Het was dus niet de bedoeling van de migratie om de bestaande bevolking te vervangen, en het beleid had die ook niet. Wie dus bewust van omvolking spreekt, zet zich buiten de grenzen van het fatsoen, en moet daar demografisch en ideologisch op afgerekend kunnen worden.’
Economisch hebt u zeker een punt. Ook het feit dat u “omvolking” als begrip onfatsoenlijk en gevaarlijk vindt, kan ik nog begrijpen. Maar waar identitair rechts ook op duidt, is dat – ook al was het niet de intentie om de bevolkingssamenstelling te veranderen – men de autochtone bevolking nooit democratisch heeft betrokken bij die langdurige migratie. Had men het migratieproces minstens niet openlijker en duidelijker moeten kenbaar maken aan de bevolking?
‘De autochtone bevolking heeft zelf nooit een fundamentele keuze willen maken, of nooit een keuze kunnen maken. Ook nu zie je een verhuis van kinderen van de migratie naar landelijke gebieden, zoals de Denderstreek, waar woningen vrijkomen wegens een alsmaar stijgend negatief natuurlijk saldo aldaar. De feiten zijn dus eenvoudig: in Brussel, Antwerpen, Gent, Mechelen kwamen vroeger op dezelfde manier huizen vrij. De behoefte aan arbeidskrachten en de noodzaak aan bevolkingsgroei zorgden voor een permanente en noodzakelijke instroom van migranten.’
‘De vraag over migratie werd inderdaad niet gesteld omdat de demografische noodzaak ertoe onontkoombaar én politiek gewild was. Als N-VA en Vlaams Belang niet opletten, zal hun potentiële kiespubliek binnen enkele decennia opdrogen. Het identitair-rechtse discours is demografisch toekomstloos, want de kinderen van de migratie en nieuwe migratie zullen meer en meer wegen op de kiesuitslag.’
Demografische cijfers
Tenzij een significant aantal mensen met een migratie-achtergrond wat voor die politieke doctrine begint te voelen.
‘Een aantal zal dat doen, maar het zal maar een beperkte fractie zijn. We hoeven maar naar de demografische cijfers van de laatste 50 jaar te kijken: wie als politieke partij niet inspeelt op de bevolkingsgroepen waar veel groei zit, die is gedoemd om te verdwijnen. De N-VA heeft nu met alle mogelijke middelen één hegemonische maatschappijvisie doorgeduwd. Die is fundamenteel anders dan wat ik van de Volksunie indertijd begrepen heb waar het hen om te doen was. De N-VA negeert nu stelselmatig de gevolgen van migratie voor Vlaanderen en meer specifiek voor de Vlaamse steden. Het wordt hun ondergang.’
Bart De Wever bestuurt een van die grote steden. Denkt u niet dat hij sommige zaken van wat u zegt, ook beseft?
‘Nee, want hij zit vast in een denkcarcan, en hangt vast aan kiezers die nooit willen beseffen dat migratie de noodzakelijke consequentie is van hoe Vlaanderen zelf is geëvolueerd. Ik stel vast dat Vlaams Belang en N-VA zich niet los kunnen maken van de collaboratie van hun voorouders tijdens de Tweede Wereldoorlog, en dat dat ressentiment ten opzichte van anderen op geen afdoende wijze verdwenen is. Ik vergelijk rechts-identitair Vlaanderen graag met politieke neanderthalers: men krijgt alle ruimte om zich politiek en democratisch te ontwikkelen, maar door de beperktheid van het eigen politieke denken richt men uiteindelijk zichzelf ook ten gronde. In lijn met de demografie. Op de langere termijn zal ook Vlaams Belang niet meer kunnen profiteren van het leegeten van de N-VA.’
Café of theehuis
Maar wat kan de PVDA daartegenover stellen?
‘Die vraag kunnen zij beantwoorden zoals zij in 2014 al in een klein cafeetje in Luik kortstondig geantwoord hebben: zich opener opstellen voor andere linkse krachten, onder de noemer PTB-Go!, die hen twee parlementsleden opleverde, waaronder Raoul Hedebouw. Daarna werd van PTB-Go! evenwel niets meer gehoord. Maar het was tenminste voldoende om fors door te breken in Wallonië en Brussel in 2019. Mocht men bij de PVDA in aanloop naar 2024 hetzelfde doen, ergens in een café of theehuis in een grote stad, samen met enkele grote migrantenorganisaties, en met een oproep tot ondersteuning bij syndicalisten, academici, cultuur en andere politici, dan zou dat weleens goud kunnen opleveren in 2024. Nu heeft de PVDA nog altijd hun avontuur met Resist van Dyab Abou Jahjah niet verwerkt. Ik ben benieuwd of Raoul Hedebouw met zo’n breed platform naar de kiezer durft. Zo niet zal de PVDA om demografische redenen wel groeien – dat is een wiskundige zekerheid – maar van een echte doorbraak zal dan geen sprake zijn.’
Met een zichzelf steeds vernieuwende migratie worden steeds afgedwongen arbeidsvoorwaarden die binnen een gemeenschap zijn afgesproken, steeds vernieuwd. U lijkt nu goede voorwaarden voor het kapitalisme mogelijk te blijven maken. Zal de oude migratie trouwens ook de nieuwe aanvaarden?
‘U onderschat het erkenningseffect: dat mensen die zelf een migratiegeschiedenis kennen, meer de problemen begrijpen van wie hier net aankomt. Van de andere kant zal nieuwe migratie ook duidelijker gericht zijn op zich beter integreren en daartoe ook meer mogelijkheden krijgen. De nieuwe migratie is daarbij als een deken dat zich over de frustraties rond de oude migratie zal leggen. Maar de strijd tegen racisme en xenofobie blijft nog altijd een belangrijke taak voor opvoeding, onderwijs en samenleving. Zelfs al wordt de samenleving diverser.’
‘Wereldwijd zal migratie trouwens toenemen, in verschillende richtingen, ook bij de Vlamingen. Voor linkse sociale wetenschappers worden het boeiende tijden. Zeker bij verkiezingen.’